12-09-2025
Máy biến áp 1 pha là gì? Cấu tạo, chức năng, ứng dụng
Máy biến áp 1 pha xuất hiện nhiều trong các hệ thống phân phối điện hạ áp và điện trong gia đình. Loại thiết bị này có cấu tạo nhỏ gọn với nhiệm vụ ổn định dòng điện nguồn, giúp các thiết bị điện 1 pha hoạt động hiệu quả, hạn chế sự cố. Bạn hãy tiếp tục tìm hiểu về loại máy biến áp này trong bài viết sau từ BTB Electric.
Máy biến áp 1 pha là gì?
Máy biến áp 1 pha là dòng biến áp sử dụng cho điện xoay chiều 1 pha, có khả năng thay đổi hiệu điện thế của dòng điện khoảng 380V – 400V, sử dụng cho hệ thống điện dân dụng. Biến áp 1 pha có công suất và kết cấu nhỏ nên thường được gọi là máy biến áp công suất nhỏ.
Chức năng của máy biến áp một pha
Máy biến áp 1 pha có chức năng chính là tăng (cao áp) hoặc hạ (hạ áp) hiệu điện thế từ đầu nguồn cấp điện năng tới các điểm tiêu thụ điện. Biến áp 1 pha giúp ổn định điện áp lưới điện, đảm bảo các gia đình sử dụng điện an toàn, hiệu quả, tiết kiệm điện.
Chức năng hạ áp của biến áp 1 pha được dùng khi đầu nguồn phát có điện áp lớn (từ 1kV) không phù hợp để sử dụng cho các thiết bị điện trong gia đình. Nếu nhận dòng điện này, các thiết bị sẽ bị cháy nổ ngay lập tức, tiềm ẩn nguy cơ hỏa hoạn.
Chức năng cao áp của biến áp 1 pha được dùng khi đặt tại cuối đường dây truyền tải điện tiêu thụ. Tại khu vực này dòng điện thường xuyên bị sụt áp, yêu cầu dùng ổn áp để đảm bảo gia đình sử dụng điện ổn định. Dòng điện thấp áp khi dùng sẽ làm giảm công suất các thiết bị điện, ảnh hưởng tới tuổi thọ thiết bị.
Cấu tạo của máy biến áp một pha
Cấu tạo biến áp 1 pha có 3 phần chính là lõi cuộn dây, các vòng dây quấn và vỏ biến áp. 1 máy biến áp 1 pha có 1 cuộn sơ cấp và tối thiểu 1 cuộn thứ cấp. Cấu tạo này là điển hình của các loại máy biến áp.
Lõi cuộn dây
Lõi cuộn dây trong biến áp 1 pha thường làm từ thép, kết cấu là các lá thép dày 0.3mm – 0.5mm, có lớp cách điện và ghép lại với nhau thành khối thống nhất hình chữ I hoặc U. Các lá thép dẫn từ trường cho máy biến áp. Lõi thép ở cuộn sơ cấp sẽ nhận dòng điện và tạo trường điện từ, đưa tới cuộn thứ cấp để tạo dòng điện cảm ứng.
Vòng dây
Vòng dây cuộn bao quanh các lõi thép sơ cấp và thứ cấp. Dây quấn là dây điện từ có lớp tráng cách điện. Dây cuộn sơ cấp nối với nguồn điện và dây cuộn thứ cấp nối với đầu ra.
Số vòng dây của các cuộn dây thứ cấp phần lớn sẽ khác cuộn sơ cấp và tỷ lệ lý tưởng là bằng nhau. Khi vòng dây cuộn sơ cấp lớn hơn vòng dây cuộn thứ cấp, biến áp một pha sẽ thực hiện chức năng hạ áp. Ngược lại khi số vòng dây tại cuộn thứ cấp cao hơn, biến áp sẽ thực hiện chức năng cao áp.
Vỏ biến áp
Vỏ máy biến áp 1 pha thường được làm từ tôn, nhựa hoặc gang tùy kết cấu và vị trí lắp đặt biến áp. Vỏ máy gồm 2 phần là nắp và thân bảo vệ kín. Phía trên nắp có chứa một số linh kiện như sứ ra, lỗ nhiệt kế,… Nhìn chung vỏ biến áp 1 pha tương đối chắc chắn, khả năng chịu nhiệt, cách điện, chịu va chạm tốt, đặc biệt với các dòng biến áp ngoài trời.
Nguyên lý làm việc của máy biến áp 1 pha
Máy biến áp 1 pha có nguyên lý hoạt động cơ bản dựa trên định luật Faraday:
- Dòng điện chạy qua cuộn dây sản sinh ra từ trường
- Từ trường biến thiên trong cuộn dây sinh ra dòng điện cảm ứng
Hai hiện tượng trong định luật này xuất hiện lần lượt trên cuộn dây sơ cấp và cuộn dây thứ cấp. Dòng điện ban đầu được đưa vào cuộn dây sơ cấp sẽ sản sinh ra từ trường. Từ trường biến thiên làm hình thành một dòng điện chạy trên cuộn thứ cấp. Tỷ lệ điện áp giữa hai cuộn dây chính bằng tỷ lệ số vòng dây.
Lợi ích khi sử dụng máy biến áp 1 pha
Máy biến áp 1 pha hay ổn áp là thiết bị điện cần thiết để duy trì dòng điện ổn định cho gia đình hay cửa hàng, trường học, trang trại, văn phòng,… Biến áp 1 pha có kết cấu nhỏ gọn, nhẹ, tính thẩm mỹ cao, có thể lắp đặt tại nhiều vị trí.
Biến áp giúp hạn chế rủi ro sụt áp, quá áp, cháy nổ, hư hỏng các thiết bị điện do nguồn điện không ổn định. Bên cạnh đó, sử dụng thiết bị này giúp bạn nắm rõ lượng điện năng tiêu thụ, tăng khả năng tiết kiệm điện, giảm tiền điện chi trả hằng tháng. Sử dụng ổn áp 1 pha vừa đem lại hiệu quả kỹ thuật, vừa là giải pháp kinh tế hữu dụng. Biến áp 1 pha có thể được lắp trong nhà hoặc tại trạm biến áp, tùy theo quy mô phía phụ tải.
Lưu ý khi lắp đặt biến áp một pha
Máy biến áp 1 pha thường được dùng cho đường dây phân phối hạ áp và trong gia đình. So với các loại biến áp khác, con người sẽ thường xuyên tiếp xúc với loại biến áp này hơn.
Do vậy khi lắp đặt và sử dụng biến áp 1 pha, các gia đình cần lưu ý:
- Chú ý chỉ số công suất, tần số, điện áp và các thông số khác của máy biến áp để phù hợp với điều kiện của hệ thống.
- Điện áp nguồn đưa vào biến áp 1 pha không lớn hơn điện áp định mức.
- Công suất biến áp thường gấp 1,2 – 1,5 lần tổng công suất sử dụng của hệ thống điện.
- Hạn chế điều chỉnh thông số máy biến áp khi không nắm rõ về kỹ thuật.
- Với biến áp 1 pha trong nhà, cần đặt tại khu vực kỹ thuật riêng, gần không gian bên ngoài, thoáng mát, không bị ẩm ướt, hạn chế ánh nắng chiếu trực tiếp.
- Kiểm tra định kỳ chất lượng biến áp và các thông số hiển thị; bảo dưỡng và vệ sinh sạch sẽ.
Xem thêm loại biến áp 3 pha: Máy biến áp 3 pha: Cấu tạo, phân loại và ứng dụng
Một số câu hỏi về máy biến áp 1 pha
Câu hỏi 1: Điện áp vào – ra điển hình của biến áp 1 pha (ổn áp) dùng trong gia đình?
Ổn áp gia đình sử dụng thường có điện áp ngõ vào 380V và điện áp ngõ ra 220V.
Câu hỏi 2: Dấu hiệu nhận biết máy biến áp bị lỗi là gì?
Máy biến áp phát ra tiếng ồn bất thường như kêu to, kêu rè rè, kêu lạch cạch,… là dấu hiệu gặp lỗi, cần ngắt điện vào ngay. Ở trạng thái bình thường, biến áp 1 pha phát ra tiếng kêu ù ù đều tai.
Câu hỏi 3: Có nên dùng vượt quá công suất biến áp 1 pha không?
Có thể sử dụng quá công suất biến áp 1 pha trong khoảng tức thời như khởi động động cơ, máy bơm,.. Tuy nhiên không nên để biến áp hoạt động quá công suất liên tục, tránh hư hỏng, giảm tuổi thọ máy.
