19-09-2025
Rơ le trung gian: Cấu tạo, nguyên lý làm việc và công dụng
Rơ le trung gian là một thiết bị không thể thiếu trong mạch điện tử dân dụng và công nghiệp với vai trò truyền tải tín hiệu. Trong bài viết này hãy cùng BTB Electric tìm hiểu chi tiết hơn về cấu tạo, nguyên lý làm việc, ứng dụng của loại rơ le điều khiển này.
Rơ le trung gian là gì?
Rơ le trung gian (Intermediate Relay) là một loại rơ le được sử dụng trong hệ thống bảo vệ rơ le và điều khiển tự động để tăng công suất các tiếp điểm. Loại rơ le này được sử dụng để truyền tín hiệu trung gian từ thiết bị công suất nhỏ sang thiết bị công suất cao hơn trong mạch điều khiển.
Là một thiết bị phổ biến trên thị trường nên có khá nhiều cách để phân loại relay trung gian. Trong đó:
- Với phân loại theo điện áp, có các loại: 5V, 12V, 22V, 24V, 48V, 220V, 415V,...
- Với phân loại theo số chân, có các loại: 5 chân, 8 chân, 11 chân, 14 chân,...
Ký hiệu và cấu tạo chi tiết của rơ le trung gian
Khi lắp các mạch điện điều khiển sử dụng relay trung gian hoặc trong mạch điện tử công nghiệp, có thể bắt gặp những ký hiệu sau đây:
- SPDT (Single Pole Double Throw): Rơ le có một cặp tiếp điểm thường đóng và mở và có một đầu chung.
- DPDT (Double Pole Double Throw): Rơ le có 2 cặp tiếp điểm thường đóng và mở, có một đầu chung.
- SPST (Single Pole Single Throw): Rơ le có một tiếp điểm thường mở.
- DPST (Double Pole Single Throw): Rơ le có 2 tiếp điểm thường mở.
Cấu tạo của relay trung gian có 2 phần chính, bao gồm:
- Cuộn hút (nam châm điện): Gồm lõi thép động, lõi thép tĩnh và cuộn dây. Cuộn dây dùng để cuộn cường độ, điện áp hay cả hai. Lõi thép động được định vị bằng vít điều chỉnh găng bởi lò xo.
- Mạch tiếp điểm (mạch lực): Gồm tiếp điểm thuận và tiếp điểm nghịch. Tiếp điểm nghịch đóng cắt tín hiệu thiết bị tải với dòng nhỏ, cách ly với cuộn dây hút.
Nguyên lý làm việc của rơ le trung gian
Relay trung gian có nguyên lý làm việc tương tự như contactor nhưng có vài điểm khác biệt như sau:
- Dòng điện chạy qua cuộn dây nam châm điện tạo thành từ trường hút. Từ trường tác động để đóng hoặc mở tiếp điểm điện, làm thay đổi trạng thái đóng mở của rơ le trung gian. Tùy theo thiết kế mà số tiếp điểm điện sẽ khác nhau.
- Relay trung gian có 2 mạch điện hoạt động độc lập. Một mạch điều khiển cuộn dây để dòng chảy đi qua cuộc dây hoặc không và mạch còn lại sẽ điều khiển dòng điện để xem xét dòng điện có thể đi qua relay hay không.
Chức năng của rơ le trung gian
Rơ le trung gian được sử dụng phổ biến trong các hệ thống điều khiển thiết bị công nghiệp và dân dụng hiện đại như:
- Thay thế contactor nhỏ: Các tiếp điểm relay trung gian có khả năng chịu tải nhất định nên có thể dùng thay thế cho contactor khi khả năng chịu tải nhỏ.
- Có thể nhận tín hiệu điều khiển: Relay trung gian sẽ giải quyết vấn đề dù có một hay nhiều contactor hoặc các thành phần khác.
- Có thể tăng khả năng tiếp xúc: Thiết bị này có khả năng chịu tải nhất định và chỉ cần 1 dòng nhỏ để hoạt động mặc dù công suất tiếp điểm không cao.
- Có thể chuyển đổi loại tiếp điểm: Công dụng này thường được ứng dụng trong hệ thống điều khiển điện công nghiệp. Quá trình điều khiển yêu cầu sử dụng các tiếp điểm thường đóng của contactor để đạt mục đích điều khiển. Do các tiếp điểm thường đóng của chính contactor đã sử dụng hết nên hoàn thành công việc điều khiển.
- Sử dụng như một công tắc: Rơ le trung gian có thể đóng vai trò điều khiển đóng mở trong các trường hợp như TV màu và mạch khử dầu mỡ tự động thường dùng trong màn hình, triode bên trong điều khiển bật tắt rơ le trung gian và điều khiển bật/tắt cuộn khử khí.
- Chuyển đổi điện áp và loại bỏ nhiễu mạch: Mặc dù có nhiều loại biện pháp bảo vệ và chống nhiễu mạch trong các dây chuyền điều khiển công nghiệp và điều khiển máy tính nhưng hiện tượng này vẫn còn tồn tại. Do vậy loại rơ le bảo vệ này sẽ đảm nhận nhiệm vụ khử nhiễu.
Hướng dẫn đấu nối rơ le trung gian
Tham khảo hướng dẫn đấu rơ le trung gian 5 chân, 8 chân và 14 chân sau:
Sơ đồ đấu rơ le trung gian 5 chân
Rơ le trung gian 5 chân đa phần có 3 tiếp điểm chính: COM (chung), NO (thường mở) là chân 87 và NC (thường đóng) là chân 30 và 70a, cùng với 2 chân cho cuộn dây là 86 và 85.
Khi cấp nguồn điện, từ trường hút sẽ tác động lực hút làm chân 87 đóng lại thành tiếp điểm đóng. Còn tiếp điểm 30 và 87a mở ra.
Sơ đồ đấu dây rơ le trung gian 8 chân
Rơ le có 2 cặp tiếp điểm thường đóng và thường mở. Chân 2-4, 6-8 là 2 cặp tiếp điểm thường mở. Còn lại 2-3 và 6-7 là 2 cặp thường đóng. Đấu nguồn 12-24-220V vào chân 1 và 5. Khi cấp nguồn lập tức 2-4 và 6-8 đóng lại (như sơ đồ), đồng thời 2 cặp cực kia mở ra. Các chân tiếp điểm phụ có thể dùng để kết nối mạch điện hoặc các ứng dụng phụ trợ.
Sơ đồ đấu relay trung gian 14 chân
Rơ le 14 chân có 4 cặp tiếp điểm. Chân 1-2-3-4 là tiếp điểm NC (thường đóng). Chân 5-6-7-8 là tiếp điểm NO (thường mở). Chân 9-10-11-12 là COM. Các chân này được nối với thiết bị điều khiển tương ứng. Chân 13-14 là chân cuộn dây cấp nguồn cấp điện áp cho Coil, kết nối trực tiếp với nguồn điện. Các chân phụ có thể dùng để kết nối mạch điện hoặc các ứng dụng phụ trợ.
Ứng dụng thực tế của rơ le trung gian
Trên thực tế, rơ le trung gian với ưu điểm nhỏ gọn, dễ lắp đặt thay thế, cách ly giữa phần điều khiển với phần động lực công suất lớn nên thường được tích hợp trong tủ điện công nghiệp. Áp dụng relay trung gian với tải có dòng điện cỡ < 20A. Với phụ tải có dòng lớn hơn sử dụng khởi động từ với buồng dập hồ quang.
Rơ le trung gian được lắp đặt tích hợp trong nhiều loại mạch điện tử dân dụng, công nghiệp hoặc thiết bị độc lập nhằm bảo vệ, kéo dài khả năng hoạt động của các thiết bị. Rơ le này chia tín hiệu điện tới các thành phần trong mạch, đảm bảo ổn định tín hiệu khi rơ le chính gặp sự cố.
Xem thêm: So sánh điểm giống và khác nhau giữa contactor và relay
Cách kiểm tra rơ le trung gian
Cũng giống như các thiết bị khác, sau thời gian hoạt động rơ le trung gian cũng có khả năng gặp vấn đề. Lúc đó bạn có thể kiểm tra rơ le trung gian như sau:
- Xác định âm thanh: Đặt tay lên rơ le và nhờ người khác bật công tắc đến vị trí ON. Lúc đó sẽ thấy rơ le phát ra tiếng lạch cạch. Mặt khác khi chìa khóa bật sang vị trí "Start" thì cũng cảm thấy có tiếng lạch cạch. Nếu không nghe thấy tiếng lạch cạch thì bạn cần tháo rơ le ra và kiểm tra lại các kết nối. Nếu rơ le bị ăn mòn hoặc quá nóng thì nên thay rơ le mới.
- Dùng đồng hồ vạn năng: Tắt nguồn điện trước khi kiểm tra. Xác định các chân trên rơ le trung gian và đưa đồng hồ vạn năng vào chế độ đo điện trở. Kết nối chân đo của đồng hồ vạn năng vào chân của rơ le trung gian và đọc giá trị điện trở đo được. Nếu giá trị đo khác 0, rơ le có thể đã gặp sự cố cần xử lý.
- Dùng nguồn điện và đèn LED: Tắt nguồn điện trước khi kiểm tra. Xác định các chân trên rơ le trung gian và kết nối tương ứng với nguồn điện và đèn LED. Bật nguồn điện và nếu đèn LED sáng thì rơ le hoạt động bình thường. Ngược lại nếu đèn không sáng, cần kiểm tra lại rơ le trung gian và sửa chữa.
Sau quá trình sử dụng, bạn nên chủ động bảo dưỡng relay trung gian định kỳ. Đầu tiên cần tắt nguồn điện trước khi bảo dưỡng. Tiếp theo kiểm tra các chân kết nối, đảm bảo không bị ăn mòn hoặc gãy. Sau đó bạn dùng bàn chải nhỏ và dung dịch cồn để làm sạch các chân kết nối trên rơ le và bề mặt tiếp xúc. Sau đó kiểm tra độ chắc chắn của các chân kết nối và kiểm tra hoạt động của relay trung gian.
Lưu ý: Việc kiểm tra và thay thế rơ le nên nhờ đến người có chuyên môn, am hiểu về điện để tránh những rủi ro không đáng có.
Trên đây là toàn bộ những thông tin về rơ le trung gian mà BTB Electric muốn chia sẻ. Hy vọng thông qua nội dung này, bạn đã hiểu rõ hơn về thiết bị và có thể ứng dụng phù hợp cho công trình điện của mình.
